नव दुर्गा परिचय --- कैलाश पर्वतका ध्यानी शिवकी अर्धाङ्गिनी माता सती पार्वतीलाई नै शैलपुत्री, ब्रह्मचारिणी, चन्द्रघण्टा, कूष्माण्डा, स्कन्दमाता, कात्यायिनी, कालरात्रि, महागौरी, सिद्धिदात्री आदि नामले जानिन्छ। यीबाहेक पनि उनलाई अनेक नाम दिइएको छ - जस्तै दुर्गा, जगदम्बा, अम्बे, अम्बिका, शेरावाली आदि। यिनका दुइ छोरा छन् - गणेश र कार्तिकेय। यहाँ प्रस्तुत छ माताका नौ अवतारको परिचय : नवदुर्गा - १. शैलपुत्री : शैलपुत्रीको अर्थ पर्वत वा पाहाड़की पुत्री। सतीको रूपमा यो माताको पहिलो अवतार थियो । २. ब्रह्मचारिणी : ब्रह्मचारिणी अर्थात् जब उनले ब्रह्मको आचरण गरेर तपश्चर्याद्वारा शिवलाई पाएकी थिइन्। पतिबाहेक कसैसँग सहवास नगर्ने पनि ब्रह्मचारिणी हुन् । ३. चन्द्रघण्टा : चन्द्रघण्टा अर्थात् जसको टाउकोमा चन्द्राकार तिलक छ। ४. कूष्माण्डा : ब्रह्माण्डलाई उत्पन्न गर्ने शक्ति प्राप्त गरेपछि कूष्माण्ड भन्न थालियो। कूष्माण्ड भनेको कुभिण्डो हो । कुभिण्डो आकारको भुँड़ीमा अण्डदेखि ब्रह्माण्डसम्मै समेट्नसक्ने मानिएको हो । एउटा बिञा समान एउटा संसार हो । ५. स्कन्दमाता : उनको छोरो कार्तिकेयको नाम स्कन्द पनि हो, यसकारण उनी स्कन्दकी आमा भनिन्छिन्। छोरा-छोरीले नाम कमाए आमा-बाबुलाई छोरा-छोरीका नामले पनि चिनाउँछन् । ६. कात्यायिनी : महर्षि कात्यायनको तपस्याबाट प्रसन्न भएर उनले यहाँ छोरीको रूपमा जन्म लिएकी थिइन्, यसरी कात्यायिनी भनिइन्। ७. कालरात्रि : आमा पार्वतीले काल अर्थात् सबै प्रकारका सङ्कट नाश गरिदिन्छिन् भनीकन कालरात्रि मानिएकी हुन्। सप्तमीको राति देवीले कालको रूप लिएर आउने हुनाले कालरात्रि भनिएकी हुन् । यो महाकाली रूप हो । ८. महागौरी : माताको रङ पूर्णत: गौर अर्थात् गौरो छ, यसकारण महागौरी भनिइन्। यो महागौरी लक्ष्मीको रूप हो । ९. सिद्धिदात्री : जो भक्त पूर्णत: उनीप्रति समर्पित रहन्छ, उसलाई सबै प्रकारका सिद्धि दिन्छिन्। यसैले सिद्धिदात्री भनियो। यो सरस्वतीको रूप हो । यथा – प्रथमं शैलपुत्री च द्वितीयं ब्रह्मचारिणी। तृतीयं चन्द्रघण्टेति कूष्माण्डेति चतुर्थकम् ।। पञ्चमं स्कन्दमातेति षष्ठं कात्यायनीति च। सप्तमं कालरात्रीति महागौरीतिचाष्टकम् ।। नवमं सिद्धिदात्री च नवदुर्गाः प्रकीर्तिताः। उक्तान्येतानि नामानि ब्रह्मणैव महात्मना ।। अग्निना दह्यमानस्तु शत्रुमध्येगतोरणे। विषमे दुर्गमे चैव भयार्ताः शरणं गताः।। न तेषां जायते किंचिदशुभं रणसंकटे। --- स्रोत : दिवाकर प्रधान, काशी हिन्दू विश्वविद्यालय चित्र : साभार फेसबुक, अरुण लक्ष्मी जोशी
RSS Feed
