स्थानीय चिन्तन - उपलक्ष्य विशेष
विश्व नेवार महाधिवेशन न्यूयोर्क
जे भयो ... राम्रै भयो - एक पर्वेक्षण
राजीव शङ्कर श्रेष्ठ
***
हाल विश्व भरिका नेवारहरुको नजर यसै सप्ताहको अन्ततिर मार्च ५ -७, २०२२ का दिन विश्व-सुप्रसिद्ध घटना-स्थल न्युयोर्कको ला गार्जिया प्लाजा होटलमा भव्यतापूर्वक आयोजित हुनुगईरहेको चतुर्थ विश्व नेवार महाधिवेशनमा टिकेको छ | यस शहरको कुल ८३.८ लाख (२०२०) जनसंख्यामा १० हजार नेवारहरु रहेको अनुमानित छ अनि यहाँ अमेरिकामा पहिलो नेवार व्यक्ति छ: दशक अघि सन् १९६० को पूर्वार्धमा पुगेको जस्तो लाग्छ | यस शहरलाई 'ठुलो स्याउ' बाहेक विश्वको राजधानी भनेर परिचित छ | 'कहिले नसुत्ने शहर' पनि भनिन्छ भने सन् २०१९-मा संसारभरिका ४८ शहरहरुको ३०,००० व्यक्तिहरुको एक मत-सर्वेक्षण अनुसार यहाँको साँस्कृतिक विविधताको कारण यसलाई विश्वको महानतम शहर भनी निर्वाचित छ| यहाँ यो महाधिवेशन गर्न के औचित्य छ ? - यहाँ संयुक्त राष्ट्र सङ्घ अवस्थित छ जो कि वैश्विक एकताको प्रतीक हो अनि यहाको स्टाच्यु अफ् लिबर्टी मानव स्वतन्त्रताको द्योतक हो | हामीलाई गर्व छ कि यस पटकको महाधिवेशनको लागि हामी यहाँ पुग्न समर्थ भएका छौं | हलिं नेवा: दबू वा विश्व नेवार गुठी (डब्लुएनओ)-को तत्वावधानमा नेवा गुठी न्युयोर्क तथा डब्लुएनओ युएसए-द्वारा संयुक्त रुपले आयोजित हुनगइरहेको छ अनि यस महाधिवेशनको मूलमन्त्र वा 'थीम' "नेवार विविधतामा एकता" छ | डा. बाल गोपाल श्रेष्ठ अनुसार "भाषा, संस्कृति र जातियताको आधारमा विभेदविरुद्ध आवाज उठाउनु डब्लुएनओ-को लक्ष्य हो र विश्वभरिका नेवारहरुसित एकबद्ध हातेमालो गरी नेवार भाषा, संस्कृति र जातिको उत्थानको लागि लागिपरेका छौं |"
नेवाह भन्नाले के बुझिन्छ?
एक गैर नेवार-मित्रलाई यो जिज्ञासा गर्नु स्वाभाविक हो कि "नेवाह (वा नेवार र नेवा) भन्नाले के बुझिन्छ?" जस्तै कि डा. लक्ष्मी पौड्यालले एक साथी अनिता प्रधानलाई सोधिन् अनि जवाब थियो "नेवार - नेपाल, काठमाडौँ खाल्डा अनि यसका वरिपरिका म स्वयम् झैं ऐतिहासिक मूलवासी अनि त्यहाँका ऐतिहासिक धरोहर सम्पदा तथा सभ्यताको निर्माता हुन् | यो सोधेकोमा धन्यवाद |" उनले बधाई दिँदा सुभाय् अर्थात् धन्यवाद भनिन्| अर्का मित्र नाओमी डेभिसन राउजले सोधिन् - "तिमी यस्ता धेरै काम गरिरहेकी छौ !" प्रत्युत्तरमा "होइन, साँच्चै होइन | यो एक जातीय समूहद्वारा गरिँदै छ जसभित्र म पनि छु र यस अन्तर्गत् आउँदछु | त्यति मात्र हो |" अनिता पनि यसका एक सदस्य हुन् जसले मलाई मेरो चित्र भएको फ्रेमयुक्त तस्वीर पठाएकी थिइन् - मैले पनि विश्वका अन्य केही झैं यसलाई फेसबुकमा प्रोफाइल तस्वीर बनाउन इच्छुक छ कि भनेर | यो मेरो सौभाग्य थियो कि यसद्वारा सबैप्रति मैले आफ्नो मित्रता र एकबद्धता व्यक्त गर्ने सुअवसर पाएँ | अर्को एक पोष्टमा सुनन्दा डङ्गोलले लेखेकी थिइन् - "यो उपाय मन प-यो, यदि सम्भव छ भने सबैलाई यो उपलब्ध गराउन सकिन्छ कि ?' लण्डनबाट संयुक्त श्रेष्ठले उत्तर दिएका थिए " अभाग्यवश फेसबुकले आधिकारिक संस्थाहरुलाई यस्ता प्रोफाइल फ्रेम फेसबुकमा राख्न गत वर्षदेखि सीमित गरेको छ | यसर्थ यो हाम्रा टीम-सदस्यले हातद्वारा तैयार गर्नेगरेका छन् |
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
सर्वप्रथम महाधिवेशन लण्डनमा अक्टोबर २० - ०१ नवम्बर २०११ सालमा आयोजित भएको थियो, जसमा शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशी तथा पद्मरत्न तुलाधर* जस्ता महानुभावहरुको गरिमामय उपस्थितिमा डब्लुएनओको विधिवत् गठन हुनुगएको थियो | पासा पुच: गुठी संयुक्त राज्य (पिपीजी युके) द्वारा आयोजित यस महाधिवेशनमा लाइडेन निदरलेण्ड्सका डा. बालगोपाल श्रेष्ठ अध्यक्ष निर्वाचित भएका थिए भने महासचिवको पदमा युके र रसियाका कृष्ण चखुं , जसले सो सुचारुरुपले सञ्चालित गरेका थिए, बाहेक अमेरिकाबाट दया शाक्य र जापानका सुवर्ण वज्राचार्य निर्वाचित भएका थिए |
द्वितीय महाधिवेशन अमेरिकामा मेरिलेण्ड राज्यको बाल्टीमोरमा मार्च २५ - २७, २०१६ मा नेपा पासा पुच: अमेरिकाए (एनपिपिए) तथा नेवाह अर्गनाइजेसनअफ् अमेरिका (एनओए ) -को संयुक्त तत्वावधानमा सफलतापूर्वक आयोजित भएको थियो | त्यहाँ एनओए-का सिजन श्रेष्ठ अध्यक्ष निर्वाचित भए | मार्च ३० -३१ २०१८ साल काठमाडौँमा डब्लुएनओ नेपाल च्याप्टरद्वारा आयोजित तृतीय नेवाह ग्लोबल महासभामा पहिले पटक विश्व नेवाह दिवस हरेक वर्ष मार्च महिनाको अन्तिम शनिवारको दिन मनाइने विधिवत् घोषणा गरिएको थियो | त्यस सभामा सिजन श्रेष्ठ दोस्रो कार्यकालको लागि निर्वाचित भए - यस निर्णयले कि उनले यस कार्यकालको पूर्वार्ध अनि दया शाक्यले उत्तरार्ध निर्वाह गर्ने छन् | सन् २०१९-मा वरिष्ठ उपाध्यक्ष दया शाक्यले सो जिम्मेवारी परित्याग गरे अनि एक रोचक घटनाक्रममा उनलाई संरक्षकको पदमा आसीन गराए जहाँ माणिकलाल श्रेष्ठ* र पद्मरत्न तुलाधर * विराजमान थिए | यसै परिप्रेक्ष्यमा आगामी महाधिवेशन पनि खुबै नजिकबाट नियाली हेर्नपरेको छ कारण यी कुराको प्रगतिले केही वरिष्ठ सदस्यहरुमाझ असन्तोषको लहर उत्पन्न भइरहेको आभास भयो | प्रस्तावित निर्वाचनलाई अलग्ग राखिने तरिकाले कार्यकारिणीको लागि उम्मेदवारहरुको सूची प्रकाशमा आयो जो कि रिक्त तथा उपलब्ध पदका को लागि अपर्याप्त थियो भन्ने आक्षेप सुन्नुमा आयो | केही मनोनयन पत्रहरु रद्द पनि गरियो | निर्वाचन प्रक्रियाबारे नै कार्यकारिणी पारदर्शी नभएकोले गर्दा मत विभिन्नताको स्थिति उत्पन्न हुनुगएको साथसाथै सो कार्यकाल नै परिदर्शितारहित तथा असन्तोषजनक रहेको लान्छना लगाइएको र वैमनश्यताले परिपूर्ण भएको कुरा सुन्नुमा आयो | यसै परिप्रेक्ष्यमा दया शाक्यको पहलमा १७ जुलाई डब्लुएनओ चुनावबारे एक सुनवाई-सभाबाट सर्वविदित भयो | यहाँसम्म कि केही दृश्य वा अदृश्य कारणवश डब्लुएनओ २.०- सम्मको सम्भावना टड्कालो भई विश्व संस्थामा विभाजनको सङ्केत गरिएको पनि अड्कलबाजी देखियो जुन परिदृश्य अवाञ्छित भई प्रस्तुत "नेवा: विविधतामा एकता" को विरुद्ध हुने छ | त्यसर्थ, हामी सतशताब्दीको दोस्रो दशक प्रवेश गर्ने यो चतुर्थ महाधिवेशन अत्यन्त महत्वपूर्ण भई यसका परिणाम उत्सुकतापूर्ण दृष्टिकोणमा रहेको बुझ्न सकिन्छ |
डब्लुएनओको विधिवित् स्थापना अघि पोर्ट लेण्ड ओरिगन अमेरिकाबाट दया शाक्य प्रस्तावित डब्लुएनओको लागि गठित समन्वयन समितिका समन्वयक भएर इमेल मार्फत् विश्वभरिका समान विचारधारी नेवारहरुसित सम्पर्क सूत्रमा बाँधिएका थिए | मलाई राम्ररी थाहा छ कि अगस्त २०१० तिर एक अनलाइन सभा स्काईपद्वारा शुभारम्भ भई अर्को महिना "नेवारहरुको दशक' भनी नेपाल संवत् ११३१ -११४० तदनुसार सन् २०११ -२०२० भरि पालन गरिने भनी उद्घोषणा भयो | यस विचारका जनक त्रिभुवन तुलाधर थिए भने पिपीजी युकेका कृष्ण चखुंले उक्त प्रस्तावको समर्थनमा यसरी उद्गार व्यक्त गरेका थिए - "यो खुबै उपयुक्त शङ्खनाद हो | हामी यसको पालना गरौँ |" (स्रोत: डब्लुडब्लुडब्लु करुणागुठी डट कम) | त्रिभुवन स्वयम् बाहिरिए अनि लण्डन महासभामा उहाँ अनुपस्थित भएर सबैको ध्यान आकर्षित गरेका थिए भन्ने मेरो अनुमान| यस पटक पनि यस्तै घटनाको सम्भावना धेरैले लख काटेका छन् | कृपया यस पङ्क्तिकारलाई उस अन्तर्गत् सामेल नगरिदिनु होला किनकि उनलाई यस्तो महासभामा उपस्थित हुने सुअवसर विगतमा पनि कहिल्यै जुटेन | तर पनि उनी त्यहाँ महाधिवेशनमा आफ्नो एक प्रस्तुति दिने छन् अनि यसको लागि यस पटक पनि सो अवसर र स्थान जुटाईदिने कृपाका लागि सम्बन्धित पक्ष तथा सबै महानुभावहरुप्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्दछ!
त्यस्ता कतिपय टेलिकन्फरेन्स पछि अन्तत: सन् २०११ सालको मार्च महीना लण्डन महाधिवेशन हुनुगयो | दयाद्वारा त्यस बेलाका तस्वीर र स्मारिका फेसबुकमा राख्दा संयुक्तले ती सब ऐतिहासिक भएको पाए | चतुर्थ विश्व नेवार महाधिवेशनको उपलक्ष्यमा डलास टेक्ससबाट नेवाह सिभिलाइजेशन र डब्लुएनओ युएसए अध्यायद्वारा प्रायोजित ई-दबू-को विशेष जुलाई संस्करणको तेस्रो खण्डका लागि फेसबुक लाइभमा संस्करण#७९-मा कार्यक्रमका प्रस्तोता प्रमेश श्रेष्ठद्वारा आमन्त्रित डब्लुएनओका संरक्षक दया शाक्य पनि उपस्थित भएका सभामा अध्यक्ष सिजन श्रेष्ठले त्यसका उपलब्धिहरुको चर्चा गर्दा नेपालको महान् भूइँचालो र अन्य अवसरमा तत्काल सामाजिक सेवामा आर्थिक सहयोग समय-समयमा पु-याउन सकेको व्यक्त गरे | सामाजिक सञ्जाल जूममा "डब्लुएनओको दैनिक प्रसारण"-मा संसारभरिका ख्यातिप्राप्त साथै ओझलमा परेका नेवार प्रतिभावान व्यक्तित्वहरुलाई आमन्त्रित गर्दैआएको ३६५ संस्करण तथा "नेपालभाषा गुगल अनुवाद र सत्यापित" अन्तर्गत् ३६३ संस्करण साथै "नेपालभाषा गुगल अनुवादको ४६३औँ दैनिक प्रसारण लाइभ-सेशन पनि यसै जुलाई महिनामा पूर्ण हुनेभएको कुरा व्यक्त गरेका थिए | यसै क्रममा 'नेपालभाषा टाइम्स अमेरिकाये'ले सुरेश किरणको समन्वयनमा प्रवीण ताम्राकारद्वारा प्रस्तुत समय सान्दर्भिक भेटघाट कार्यक्रमले परिचित-केही अपरिचित व्यक्तित्व प्रस्तुत गरी महत्वपूर्ण योगदान पु -याई आएको सराहनामा यो एक पङ्क्ति यहाँ राख्दछु |